Kamulaştırma Hukuku, kamulaştırma kararının alınmasından başlayarak kamulaştırmanın tamamlanıp, kamulaştırma bedelinin mülkiyet hakkı sahibine ödenmesinin tamamlanmasına kadar geçen süreçte yapılacak iş ve işlemleri, satın alama ve pazarlık süreçlerini, açılacak dava süreçlerini ve tarafların diğer hak ve yükümlülüklerini düzenleyen hukuk dalıdır.
Kamulaştırmayı, özel mülkiyete konu taşınmazlara, malikinin rızası aranmaksızın kamu yararı nedeniyle devlete ait kamu kurum ve kuruluşlarınca kanuna uygun olarak el konulması olarak tanımlayabiliriz. Özel mülkiyete konu mallar içine, arsa, arazi, tarla, binalar, apartman daireleri ve diğer bilumum özel mülkiyete konu gayrimenkuller dahildir.
Kamulaştırma kararı alınırken her ne kadar özel mülkiyet sahibinin rızası alınmıyor ise de, kamulaştırmaya ait hukuki süreçte, taşınmazı kamulaştırılan mal sahiplerinin kamulaştırma bedeline itiraz, kamulaştırma kararına itiraz ve kamulaştırmasız el atmadan dolayı tazminat davası açıp zararını tazmin etme ve benzeri gibi birçok hukuki hakları vardır.
Anayasada düzenlenen hükümler uyarınca, Devlet ve kamu tüzel kişileri; kamu yararının gerektirdiği hallerde, kanunda düzenlenen koşullara uymak şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre, kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idarî irtifaklar tesis etmek suretiyle irtifak kamulaştırması yapmaya yetkilidir.
Hukuki mevzuatımızda düzenlenen hükümler uyarınca, kamulaştırılacak gayrimenkulün tamamı, bir kısmı kamulaştırılabileceği gibi, sadece gayrimenkul üzerinde idarî irtifaklar tesis edilerek irtifak kamulaştırması yapılmak üzere üç çeşit kamulaştırma şeklinden söz edebiliriz.
Kamulaştırma süreci, kamulaştırmayı yapmak isteyen kanunla yetkili kılınan kamu tüzel kişisinin yetkili kurullarında kamu yararı gerekçesini de belirterek kamulaştırma kararının alınmasıyla ile başlar Akabinde satın alma usulünün uygulanması ile devam eder. Satın alma usulüpazarlık suretiyle yürütülür. Pazarlık yoluyla satın alınma sürecinin sonuçsuz kalması halinde ise, ilgili idarece Kamulaştırma Davası açılması suretiyle taşınmazın mahkeme kararı ile kamulaştırılması yoluna gidilir. Bu dava ile, kamulaştırma davası sonucunda taşınmazın malikine ödenecek bedel belirlenerek bedelin ödenmesine ve taşınmazın davacı idare adına tapuya tescil edilmesine karar verilir.
Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Cumhurbaşkanınca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında acele kamulaştırma usulü uygulanır. Acele kamulaştırma usulünün uygulanması acele kamulaştırma davası açılmak suretiyle yapılır. Bu şekilde başlatılan acele kamulaştırma sürecinde, acele el koyma kararından sonra, idare satın alma usulünü dener. İdare satın alma sürecinden sonuç alamaz ise el konulan taşınmazın kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davasını açar.
